Chứng khoán phái sinh là gì? Đặc điểm và phân loại phái sinh

Chứng khoán phái sinh là một công cụ đem lại lợi nhuận hấp dẫn, được quan tâm bởi nhiều nhà đầu tư và chúng không còn xa lạ gì với các nhà đầu tư tại Việt Nam. Nếu bạn là người mới bắt đầu tham gia vào thị trường và đang tìm hiểu về nó, bài viết này sẽ cung cấp cho bạn các kiến thức hữu ích liên quan. 

Khái niệm

Chứng khoán phái sinh được coi là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng và có giá trị phụ thuộc giá trị của tài sản cơ sở (chẳng hạn như cổ phiếu hoặc hàng hoá). Các công cụ phái sinh đôi khi được gọi là chứng khoán thứ cấp vì chúng chỉ tồn tại như một kết quả của các chứng khoán sơ cấp như cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa. Một số chứng khoán phái sinh có thể nhận được giá trị từ lãi suất, tiền tệ,…

Phái sinh là dạng hợp đồng phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở

Đặc điểm

Phái sinh có nhiều loại khác nhau và có các đặc điểm tương ứng. Nhưng nhìn chung, phái sinh đều có một số điểm giống nhau như sau:

• Chúng thu được giá trị (và rủi ro) từ sự biến động của tài sản cơ sở hoặc một nhóm tài sản. 
• Phái sinh là các thoả thuận (hay hợp đồng) giữa hai hoặc nhiều bên
• Chúng có thời hạn và thường được giải quyết vào một ngày cụ thể

Công cụ phái sinh có thời hạn cụ thể 

Xem thêm: Tìm hiểu về chứng khoán phái sinh và nhận diện công cụ kiếm tiền T+0

Phân loại

Hợp đồng quyền chọn (Option)

Hợp đồng cho phép chủ sở hữu có quyền (không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán một chứng khoán cụ thể với một mức giá được xác định trước hoặc trong ngày hết hạn. Giá mà người mua trả cho người bán cho một hợp đồng quyền chọn được gọi là phí bảo hiểm. Phí này phụ thuộc vào giá thực hiện của nó, khoảng thời gian còn lại cho đến khi hết hạn và sự biến động của tài sản cơ sở. 

Các nhà đầu tư khác nhau sẽ sử dụng hợp đồng quyền chọn cho các mục đích khác nhau, nhưng chúng thường được sử dụng nhiều nhất cho việc nắm giữ vị thế (thế mua hoặc thế bán) hoặc nghiên cứu về sự biến động giá trong tương lai của các loại chứng khoán khác nhau.

Hợp đồng quyền chọn thường được dùng để nắm giữ vị thế

Hợp đồng tương lai (Future)

Hợp đồng tương lai là thỏa thuận giữa người mua và người bán về giao dịch sẽ được diễn ra trong tương lai với mức giá đã được xác định từ thời điểm ký hợp đồng. Nói cách khác, hợp đồng tương lai cho phép người mua và người bán chốt giá hiện tại của tài sản cho một ngày trong tương lai. 

Giả sử, nếu một nhà đầu tư dự đoán rằng giá dầu sẽ tăng trong 6 tháng tới, họ có thể mua một hợp đồng tương lai buộc họ phải mua X thùng dầu thô với mức giá hôm nay trong sáu tháng kể thời thời điểm hiện tại. Nếu giá dầu tăng, họ có thể bán hợp đồng co người khác với giá cao hơn hoặc đợi cho đến khi kết thúc hợp đồng và sở hữu các thùng dầu với mức giá hiện đã được chiết khấu. 

Hợp đồng tương lai là thoả thuận giữ người mua và bán về giao dịch trong tương lai

Hợp đồng kỳ hạn (Forward)

Hợp đồng kỳ  hạn tương tự như hợp đồng tương lai ở chỗ là thoả thuận hợp đồng giữa hai bên để mua hoặc bán một tài sản cụ thể với mức giá đã xác định trước vào một ngày cụ thể. Tuy nhiên, điểm khác ở hợp đồng kỳ hạn là chúng không được tiêu chuẩn hoá, các điều khoản của mỗi hợp đồng do các bên liên quan thương lượng và xác định. Vì lý do này mà hợp đồng kỳ hạn không được giao dịch trên các sàn công khai. 

Hợp đồng hoán đổi (Swap)

Đây là dạng hợp đồng phái sinh tùy chỉnh, các bên đồng ý thực hiện các khoản thanh toán định kỳ cho nhau. Các hợp đồng này được thương lượng một cách riêng tư, thường là giữa các doanh nghiệp hoặc các tổ chức đầu tư chứ không phải giữa các cá nhân. Hợp đồng có hiệu lực từ ngày được định giá và kết thúc vào ngày đáo hạn. 

Hợp đồng hoán đổi thường được thương lượng giữa các doanh nghiệp, tổ chức

Hầu hết hợp đồng hoán đổi đều được thanh toán bằng tiền mặt và hiếm khi bằng cách chuyển giao tài sản cơ sở. Ngoài ra, hợp đồng chủ yếu được giao dịch trên thị trường OTC nên các điều khoản sẽ được thiết kế một cách linh hoạt nhằm phù hợp với nhu cầu cụ thể của các bên. 

Chứng khoán phái sinh dù đem lại nhiều lợi nhuận hấp dẫn nhưng cũng không thể nào tránh được các rủi ro giống như cổ phiếu hay trái phiếu. Nếu là người bắt đầu, bạn có thể cần tới một chuyên gia cố vấn để định hướng cho mình và Công ty HSC là một gợi ý điển hình sẽ hỗ trợ bạn trong quá trình đầu tư.